Foto’s © Slawomira Kozieniec
Toeristen verbazen zich altijd over het grote aantal zwerfhonden in Istanbul. Dat is niet van vandaag of gisteren. De Amerikaanse schrijver Mark Twain arriveerde in 1861 met het schip The Quaker City in Constantinopel en schreef in zijn dagboek dat hij nog nooit ergens zoveel naargeestige straathonden had gezien.
Hij noemde hen de ‘vuilnisopruimers van de keizerlijke stad’. En hij merkte op dat de Turken het afslachten van deze dieren altijd hebben verafschuwd en dat ze daarom een onlosmakelijk symbool bleven uitmaken van deze opmerkelijke stad met zijn unieke architectuur op de grens van Europa en Azië.
Zwerfhonden kwamen het oude Constantinopel binnen met de Turkse moslims. Zij veroverden de christelijke stad in 1453 op de Byzantijnen, die de voorkeur gaven aan de meer verfijnde poezen. Straathonden kregen van veel inwoners eten en drinken. Daarnaast aten de dieren weggegooide etensresten waardoor zij in belangrijke mate bijdroegen aan de openbare hygiëne. Dankzij hun aanwezigheid zou er in Constantinopel nooit de pest zijn uitgebroken.
Maar niet iedereen had compassie met een van de meest excentrieke fenomenen van de kosmopolitische stad. In het midden van de 19e eeuw begon het Ottomaanse Rijk met westerse hervormingen. De sultans en de intellectuele elite propageerden het idee dat een ‘westerse stad een stad is zonder zwerfhonden’. Tienduizenden honden werden opgepakt en gedeporteerd naar een onbewoond eilandje in de Zee van Marmara. Hun gejank en geblaf waren tot in de stad te horen.
De bevolking kwam in opstand tegen de onmenselijke maatregel en de honden mochten terugkeren. Het was het begin van een overheidsbeleid dat tot vandaag de dag voortduurt. Veel inwoners zorgen met liefde voor de straathonden. Ze zetten bakjes met water in hun portieken en brokken hondenvoer of etensresten.
Maar de autoriteiten die de oude hoofdstad en het land zo graag willen moderniseren, kenden tot voor kort maar een remedie: afslachten door vergiftiging of deportatie. Na de staatsgreep van 1980 liet de generaal die verantwoordelijk was voor Istanbul 88.153 zwerfhonden uit de weg ruimen. “Wij hebben eindelijk een probleem opgelost dat de burgerlijke overheid al decennia niet aankon”, zo meldde het militaire communiqué trots.
Uitroeien is geen oplossing maar een hardnekkige illusie. Dat blijkt alleen al uit het grote aantal zwerfhonden in de grootste drie steden van Turkije – Izmir, Ankara en Istanbul – waar nu naar schatting 500.000 dieren op straat leven.
De enige menselijke, effectieve en structurele aanpak is het vangen, steriliseren of castreren van de honden. Daarna krijgen ze een plastic clipje in hun oor en moeten ze weer worden teruggezet in hun oorspronkelijke omgeving om een daling te krijgen van het aantal zwerfhonden. Het probleem is echter dat in Istanbul (zo groot als de provincie Utrecht) de ene deelgemeente wel zo’n effectief beleid heeft, maar een buurgemeente zijn zwerfhonden oppakt en ergens anders weer dumpt. Zo blijft het dweilen met de kraan open.
Een ander fenomeen dat bijdraagt aan het voortduren van het probleem is dat de afgelopen jaren steeds meer Turken dure rashonden uit Europa kopen om anderen te laten zien hoe modern en rijk ze zijn. Ze weten niets van honden. Ze hebben nog nooit een hond gehad, maar ze kopen de meest trendy honden als speelgoed, net zoals ze designer kleding, meubels en dure auto’s kopen. Status is heel belangrijk in de Turkse cultuur.
Vaak willen ze buren de ogen uitsteken. Liefde voor het dier gaat nogal eens over wanneer het dier volwassen is. Dan is de lol er af en wordt het dier op straat achtergelaten.
Sinds 2004 is er een nieuwe Turkse Wet op de Dierenbescherming is. Steriliseren en terugplaatsen is overal verplicht, maar het probleem is dat veel gemeenten zich niet aan de wet houden en politie en justitie hiertegen amper optreden. Uit het feit dat er nog steeds verse massagraven worden ontdekt met kadavers van zwerfhonden blijkt dat het vergiftigen van straathonden doorgaat. Er is wel steeds meer druk op de Turkse overheid om aan dit soort misselijkmakende wantoestanden een einde te maken en de straffen op het mishandelen en doden van dieren flink te verhogen.
Meer ontdekken over Istanbul en de Turkse cultuur en geschiedenis?
Heel veel is te vinden in mijn handige gids ‘Wandelen in Istanbul’.