Foto’s © Slawomira Kozieniec
Turks wordt in Nederland veelal gezien als een exotische taal, omdat het qua zinsstructuur en grammatica zo anders is dan Nederlands, Engels, Duits of Frans. Het hoort namelijk niet tot de Indo-Europese taalfamilie. Zo komt het vervoegde werkwoord altijd helemaal achteraan in de zin en niet op de tweede plaats zoals in de Europese talen.
Turks is onderdeel van de Oeral-Altaïsche taalfamilie, net zoals het Hongaars, Fins, Japans, en Koreaans.
Lezen en spreken is gelukkig een makkie: alle woorden worden fonetisch geschreven en uitgesproken, en er is sprake van een consequente klinkerharmonie. Dat wil zeggen dat de vocaalharmonie wordt gebruikt voor die gevallen waarin een stamwoord voor- en achtervoegsels selecteert waarin de klinkers met die van het stamwoord harmoniëren. De meeste uitgangen passen hun klinker aan de voorafgaande lettergreep aan.
Zelfs als je niet weet wat de woorden betekenen, kun je ze nog steeds zonder fouten uitspreken, nadat je de uitspraak van de letters hebt geleerd. Ik kan het je in 10 minuten leren.
Tot 1928 werd het Ottomaanse Turks – de taal van de geletterde elite (5 procent van de bevolking) – geschreven in het Arabisch schrift. Maar het Arabische alfabet was ontoereikend om Turkse klanken als ö en ü over te brengen. Dankzij de hervormingen van president Mustafa Kemal Atatürk, die van Turkije zo snel mogelijk een modern Europees land wilde maken, werd het Latijnse alfabet geïntroduceerd en het Arabische schrift verbannen uit het openbare leven.
Om te weten hoe je de Turkse letters moet uitspreken, moet je weten in welk opzicht ze anders zijn.
Alle klinkers worden alleen maar kort uitgesproken. Dus een o wordt uitgesproken als in bok en nooit zoals in over.
En e altijd zoals in bed. Nooit de verwarring met drie verschillende klanken zoals in de woorden december of Deventer, een ‘ee’, een ‘e’ en een ‘u.
De a kort, als in Amsterdam en niet zoals in amen.
C zoals in George. De ç als in tsjokvol. De ğ is de enige letter die je niet uitspreekt. Hij verlengt de voorgaande klinker.
De letter ı, is een i zonder puntje, klinkt als de ‘u’ in radium. De Turkse anijsdrank rakı, wordt dus niet uitgesproken als raakie, maar als raku. Net als het Topkapı paleis.
De i wordt uitgesproken als ‘ie’, dus de naam van de stad Istanbul wordt uitgesproken als Iestanboel. De i-klank zoals in ik bestaat niet in het Turks.
Spreek de j uit zoals in het Franse jardin. De ö zoals in deur. De u zoals in doek. En de ü zoals in vuur.
De letter v zoals in wagen, en de y zoals in yoghurt.
Zoals ik eerder zei, worden alle letters uitgesproken zoals ze geschreven zijn. Dat geldt ook voor leenwoorden uit het Frans, Engels, Arabisch of Perzisch.
Bekijk de volgende woorden: penti (panty), şarküteri (charcuterie), tuvalet (toilet), hentbol (handbal), pikap (pickup), ketçab (ketchup), inisiyatif (initiatief), cizburger (cheeseburger), ceket (jacket).
Het is gemakkelijk om de logica hier te zien. Neem het woord, ’toilet’, bijvoorbeeld. De ‘u’ wordt uitgesproken als oe, de ‘v’ als een w, dus het woord wordt uitgesproken als ’toewalet’. Als je dat snel zegt krijg je de Franse uitspraak van ’toilet’.
Het Turkse alfabet mist de letters ‘q’, ‘w’ en ‘x’.
Het Turks heeft deze zogeheten ‘Koerdische’ letters niet nodig (ze maken wel deel uit van het Koerdische alfabet). Het Turks heeft namelijk al letters die qua klank lijken op die ontbrekende letters.
De Q klinkt als K. De letter V wordt uitgesproken als W. En voor het geluid van de letter ‘X’ gebruiken ze de lettercombinatie ‘KS’, zoals in het Turkse woord taksi.
In de 20-er en 30-er jaren voerde de overheid een campagne om het Turks te zuiveren van buitenlandse woorden en deze te vervangen door ‘echte, zuiver Turkse’ woorden. Het Turks moest modern, puur Turks worden.
Hoewel veel van de leenwoorden officieel zijn verbannen, zijn er nog behoorlijk wat blijven hangen in het dagelijks spraakgebruik. En komen er nog steeds bij, vooral uit het Engels.
Enkele van de nog steeds populaire Arabische woorden:
hoca: leraar, dokter, trainer, hayat: leven, faiz: rente, cevap: antwoord, asker: soldaat, aile: familie, kitap: boek.
Woorden uit het Farsi (Perzisch): beraber (samen), hasta (ziek), han (huis, gebouw), sarhoş (dronken), şehir (stad), tembel (lui), zor (moeilijk).
En dan zijn er nog veel Franse en Engelse leenwoorden op een Turkse fonetische wijze geschreven: Taksi, Tekstil, Teknik Servis, Tişört, Konteynır, Milyon, Dekorasyon, Gurme, Kalite, Penti, Resepsiyon, Krem, Jakuzi, Masaj, Prezervatif, Randevu, Seans, Şarküteri, Mobil aplikasyon, Futbol, Transfer, Demokrasi, Gazete, Alfabe, Alkol, Operasyon, Trafik, Model, Kostüm, Izolasyon, Enteresan, Kanser, Gramafon.
Dus als je op zoek bent naar de populaire winkelstraat Istiklal Caddesi dan weet je nu hoe je dat moet uitspreken: niet Iestieklal Kadeesie, maar Iestieklal Dzjaddesie.
Veel plezier!
Wil je meer ontdekken over de Turkse cultuur, geschiedenis, keuken en Istanbul?
Bestel dan mijn Wandelgids hier: