Istanbul heeft veel bijzondere kerken. Maar de St. Stefanus van de Bulgaren kerk (1896) is extra bijzonder.
Wat het historische bouwwerk – dat ter ere van de eerste christelijke martelaar werd gebouwd – zo opmerkelijk maakt is dat het een van de weinige in de wereld overgebleven geprefabriceerde gietijzeren kerken is. Dat is natuurlijk ook de reden waarom hij de ‘IJzeren Kerk’ genoemd wordt.
Ik vind dit oude godshuis een van de meest interessante gebouwen aan de zuidelijke oever van de Gouden Hoorn. De ‘Bulgar Kilisesi’ of ‘Sveti Stefan Kilisesi’ (in het Turks) werd sinds 2011 gerestaureerd. In januari 2018 was de feestelijke heropening.
Mocht de kerk op slot zijn wanneer je langsgaat, bel dan bij de voordeur aan en Vasil, de conciërge, zal verschijnen om je binnen te laten.
De beste manier om de kerk in zijn volle glorie te wonderen is uiteraard tijdens een zondagsdienst. De kerk is nog steeds in gebruik door de van de Grieks-Orthodoxen afgesplitste Bulgaarse gemeente.
Rond 1900 waren er ruim 50.000 Bulgaren in Istanbul. Dat aantal is in de afgelopen decennia afgenomen tot nog maar 700. Veel onroerend goed van de religieuze minderheden werd in beslag genomen door de Turkse overheid, maar dankzij de toegenomen tolerantie tegenover niet-moslims is de afgelopen jaren veel teruggegeven. Dat geldt ook voor de Ijzeren kerk, waarvan de eigendomsrechten in 2012 werden teruggegeven aan de Bulgaarse gemeenschap.
De rijk versierde kerk is een kruisvormige basiliek met drie koepels en een toren. Het altaar staat aan de kant van de Gouden Hoorn. De 40 m hoge klokkentoren heeft zes klokken die werden gegoten in Yaroslavl. Architectonisch gezien, is de kerk een combinatie van neogotische en neobarokke invloeden.
In 1896 werd de kerk in elkaar gezet aan de rand van de oude Joodse wijk Balat, nu onderdeel van de deelgemeente Fatih. De IJzeren Kerk ligt ook dicht bij het Grieks-orthodoxe patriarchaat in de wijk Fener. Aan het eind van de negentiende en begin twintigste eeuw was er sprake van grote rivaliteit tussen Grieken en Bulgaren. Die zou tot veel bloedvergieten leiden in de oostelijke Balkan.
De bouwplannen werden voorbereid door Hovsep Aznavur, een Armeense architect in Istanbul. De geprefabriceerde ijzeren platen en andere onderdelen – met een gewicht van 500 ton – werden geproduceerd in Wenen in 1893-1896 en naar Istanbul per schip vervoerd via de Donau, de Zwarte Zee, de Bosporus en de Gouden Hoorn.
De St. Stefanus kerk werd gefinancierd door de Bulgaarse regering en is het product van het 19e eeuwse experimenteren met geprefabriceerde ijzeren kerken. De Britten, die ijzeren golfplaten uitgevonden in 1829, vervaardigden daarna draagbare ijzeren kerken om die te transporteren naar verre koloniën zoals Australië. De Franse ingenieur Gustave Eiffel, de bedenker van de Eiffeltoren, ontwierp ijzeren kerken die werden verzonden naar de Filippijnen en Peru. Nu is de St. Stefanus van de Bulgaren-kerk een van de weinige resterende geprefabriceerde gietijzeren kerken in de wereld.
Op 27 december 2010, de feestdag van de heilige Stefanus (in de oosterse orthodoxe kerk), werd er een feestelijke mis gehouden in de kerk ter ere van de patroonheilige. De eredienst was op die dag extra bijzonder, omdat de koepel van de kerk voor het eerst met bladgoud was verguld, met geld dat was geschonken door de inwoners van de Bulgaarse stad Plovdiv.
Stefanus, ook wel Sint Steven of Sint Stefaan genoemd, geldt als de eerste maartelaar van het vroege christendom. Hij was de eerste diaken van de zeven die werden aangesteld door de apostelen om aalmoezen eerlijk te verdelen onder de weduwen. De apostelen konden zich daardoor beter concentreren op preken en lesgeven. Hij werd in het jaar 35 voor straf gestenigd in Jeruzalem, omdat hij de Joodse hogepriester en de oudsten had beschuldigd Christus te hebben vermoord. De stoffelijke resten van de martelaar zouden in 415 zijn ontdekt in Jeruzalem. Eerst verhuisden de relikwieën naar Constantinopel. Later werden ze overgebracht naar het Vaticaan in Rome.
FOTO’S: RIA BEEM
Bekijk de kerk hier:
https://www.youtube.com/watch?v=pxH9w6oIkTI
Hoe kom je er?
Bus: Neem bus 99A vanaf het Eminönü busstation, naast de Galata-brug. Zeg tegen de chauffeur: Sveti Stefan Kilisesi.
Taxi: Zeg tegen de chauffeur Sveti Stefan Kilisesi in Balat.
Of boek een fietstour met Nederlandse gids langs de Gouden Hoorn via
http://www.bajabikes.eu/nl/tours-in-istanbul/bb/genietistanbul