De 13e Istanbul Biënnale zag zich na een woelige zomer genoodzaakt tot terugtrekking uit de publieke ruimte. Achter de muren van vijf expositieruimtes behandelen kunstenaars nu de gewelddadige transformatie ervan.
Papieren kranten liggen keurig opgestapeld op een schrootkar waar straatjutters normaal gesproken de straten van Istanbul mee afstruinen. Nu maakt de kar onderdeel uit van de 13e Istanbul Biënnale. Het Nederlandse kunstenaarsduo Wouter Osterholt en Elke Uitentuis toerde er met een reusachtige hand mee door de metropool. Ze verzamelden reacties van passanten op de vernietiging van het vredesmonument in Kars, aan de Armeense grens. De reacties namen ze uiteindelijk op in de krant.
Nadat de Turkse premier Tayyip Erdogan het monument als monsterlijk betitelde, verordonneerde hij de vernietiging ervan. “Toen we met de hand, die als laatste overbleef tijdens de vernietiging, door Istanbul reden, ontlokte het spontaan reacties van voorbijgangers. In Pangalti, een wijk met veel Armeense bewoners verwelkomden de mensen ons hartelijk en soms zelfs emotioneel. In Kasimpasa, een meer conservatieve wijk, zagen sommige mensen ons aan voor demonstranten.” Door de handenuitdrukkingen van verschillende mensen in gips te gieten en naar Kars te brengen creëerden Osterholt en Uitentuis een democratisch forum van mensen die niet gehoord werden. Het Monument voor de Mensheid – Helpende Handen is één van de vele werken tijdens de biënnale die het publieke domein behandelen en waar politiek en kunst samenkomen.
Terugtrekking uit Gezi Park
Met die insteek ging curator Fülya Erdemci maanden geleden aan de slag met de invulling van de biënnale. De Turkse economie groeit als kool, maar welke prijs betaalt de publieke ruimte daarvoor? Aanvankelijk had Erdemci verschillende locaties in de open lucht – waaronder Gezi Park – op het oog, maar de onrustige zomer gooide roet in het eten: “Toen we ons afvroegen wat het zou betekenen de kunstprojecten te realiseren met toestemming van dezelfde autoriteiten die de vrije meningsuiting van hun eigen burgers niet toestonden, concludeerden we dat […] de hele raison d’etre achter de projecten weg zou vallen,” schrijft ze in de catalogus van de biënnale.
Ze besloot tot terugtrekking van de voorziene locaties met als doel ruimte te laten aan spontane, creatieve (kunst)uitingen die tijdens de protesten ruimschoots aanwezig waren. Erdemci en haar team lieten verschillende werken aanpassen en vonden razendsnel vijf locaties bereid de biënnale van onderdak te voorzien. Het besluit tot terugtrekking kwam de organisatie op stevige kritiek te staan. Kunstcriticus Ӧzkan Gölpinar vindt dat de biennale door de werkelijkheid is ingehaald: “De impact van de Gezi Park protesten is onvoorstelbaar groot geweest. Het is jammer dat de kunst nu toch binnen de muren van de kunst blijft en los staat van de politieke werkelijkheid. Dit jaar werd namelijk bij uitstek duidelijk dat politiek en kunst hand in hand gaan en soms botsen.”
Verder lezen? Vindt het hele artikel op TPO Online: https://magazine.thepostonline.nl/#!/De-Istanbul-Biennale-Verdrongen-uit-de-publieke-ruimte
Gastblog van Tan Tunali