Het Gezipark, parkje zou een betere benaming zijn, lag vroeger aan de rand van de Armeense Pangalti begraafplaats (1551-1939). Onderdeel van de etnische zuiveringscampagnes tegen de christelijke Armeniërs was het confisqueren en vernietigen door de staat van hun eigendommen.
Zo werd ook hun begraafplaats, de grootste niet-moslim dodenakker in Istanbul, eind jaren ’30 verwoest. Op de vlakte die vrijkwam, verrees het Hilton hotel, het gebouw voor de Turkse publieke omroep TRT, en het Divan hotel. Marmer van grafstenen op de voormalige begraafplaats zijn nog steeds zichtbaar: ze zijn verwerkt in de tredes naar het park vanaf het Taksimplein.
Het parkje, een ontwerp van de Franse architect en stadsplanoloog Henri Prost, kreeg wereldwijde bekendheid in de zomer van 2013. Politieagenten maakten op gewelddadige manier een eind aan een sit-in demonstratie van milieu-activisten tegen het kappen van bomen om in deze groene zone een replica van de Osmaanse Halil Pasha Artilleriekazerne (1806-1921) neer te zetten en die in te richten als winkelcentrum.
De verontwaardiging over het geweld van de politie leidde tot een golf van demonstraties, stakingen en burgerlijk verzet in veel grote steden in Turkije, die bijna drie weken aanhield. Een breed scala aan grieven tegen de regering van toenmalig premier Recep Tayyip Erdoğan mobiliseerde miljoenen Turken, vooral seculieren met een westerse levensstijl.
Het ging met name om zijn autoritaire stijl van regeren, het inperken van democratische vrijheden zoals de persvrijheid, vrijheid van meningsuiting, van vereniging en vergadering, en het islamiseren van Turkije. Gezi werd synoniem met politiek verzet tegen het beleid van Erdoğan.
De oproerpolitie trok zich aanvankelijk na vier dagen terug uit het park, dat daarna door activisten werd ontwikkeld tot een protestkamp met honderden demonstranten in tenten, die een bibliotheek, een medisch centrum, voedseldistributie en hun eigen media organiseerden.
Het Gezipark en het Taksimplein groeiden uit tot een vrijhaven voor iedereen die een eind wilde maken aan de macht van de politieke islam. Erdoğan gooide olie op het vuur door de activisten te brandmerken als een ‘stelletje plunderaars’ (çapulcular). De activisten omarmden de belediging als een geuzennaam, noemden zichzelf çapulcu (plunderaar), maakten er een werkwoord van en gaven het een nieuwe betekenis: ‘strijd voor je rechten’. De oproerpolitie ontruimde het protestkamp op 15 juni met veel geweld, traangas en waterkanonnen. In totaal vielen er tijdens de Geziprotesten zeker tien doden en ongeveer 8.000 gewonden.
Geniet van de rust in het park, waar de plantsoenendienst na de protesten veel nieuwe bomen plantte en een speeltuin aanlegde. De strijd van de activisten was niet tevergeefs: het door hen geëiste aftreden van de regering vond niet plaats, wel is het park behouden voor de buurt. De plannen om er een winkelcentrum neer te zetten, zijn in de ijskast verdwenen. Wel staan er sindsdien dag en nacht leden van de oproerpolitie op wacht, want de regering blijft bang dat Gezipark opnieuw wordt gebruikt voor protesten.
Erdoğan heeft voor het grootste deel zijn zin gekregen. Het chaotische verkeer van bussen en auto’s op het Taksimplein is verdwenen en nu ondergronds. Een hele verbetering. Daardoor is het Taksimplein eindelijk een echt plein geworden, waar voetgangers het voor het zeggen hebben.
Aan twee andere projecten die deel uitmaakten van zijn neo-Osmaanse herinrichting van het republikeinse Taksimplein, het symbool in Istanbul van het moderne seculiere Turkije, wordt gewerkt: de moskee die hoog uittorent boven het standbeeld voor Atatürk was al sinds de jaren ’50 een vurige wens van de islamisten in Turkije; en het afbreken van het Atatürk Cultureel Centrum (1969), een multifunctioneel gebouw voor concerten, conferenties, een bioscoop, opera, en symbool van de moderne Turkse architectuur. In plaats daarvan komt een cultureel centrum dat qua uiterlijk ‘authentiek’ Turks moet zijn (lees: geïnspireerd op de architectuur van het Osmaanse Rijk) en ‘recht doet aan onze geschiedenis’.
Ontdek veel meer van Istanbul met mijn Wandelgids.
Die kun je hier bestellen https://bit.ly/2K47UFS